Kontinuirani monitoring biljnih vrsta, naročito onih značajnih sa aspekta zaštite, određenog prirodnog dobra od krucijalnog je značaja za očuvanje prirodne vrednosti istog ali i za očuvanje specijskog diverzita i habitata mnogih biljnih i životinjskih vrsta. Spomenik prirode ,,Lalinačka slatina“ stavljen je pod zaštitu 2015. godine sa ciljem očuvanja slatine koje, zbog svog specifičnog zemljišta spada u red veoma ugroženih i fragilnih staništa.

Mapiranje mikrostaništa biljnih vrsta prioritentnih za zaštitu omogućava nam kvalitetniju implementaciju mera zaštite i upravljanja zaštićenim prirodnim dobrima. SP ,,Lalinačka slatina“, zbog specifičnosti uslova životne sredine, stanište je mnogih ugroženih, zaštićenih, endemičnih i retkih biljnih vrsta. Na teritoriji ovog zaštićenog prirodnog dobra zabeležen je značajan broj biljnih taksona koji se našao na listi vrsta koje su kategorisane kao strogo zaštićene ili zaštićene autohtone vrste.

Odabir vrsta prioritetnih za zaštitu specijskog diverziteta, funkcionisanja ekosistema kao i održavanja i unapređenja prirodne vrednosti zaštićenih područja je jedan od najznačajnijih i najtežih koraka u procesu zaštite. Prostor SP ,,Lalinačka slatina“, iako povrinski mali, karakteriše se izuzetnim florističkim bogatstvom i prisustvom velikog broja vrsta specijalizovanih za opstanak na slanom zemljištu, takozvanih halofita. Upravo zato su ove vrste, koje na najbolji način opisuju specifičnost flore i vegetacije ovog područja uzete u razmatranje, monitoring i istraživanje.

Odabrane su sledeće vrste:

• Camphorosma monspeliaca,
• Limonium gmelinii Kuntze,
• Stachys milanii Petrović,
• Sternbergia colchiciflora & Kit.,
• Adonis vernalis i
• Galatella villosa f.

Vrsta Camphorosma monspeliaca, u narodu poznatija kao ćafurija, pripada mediteransko-pontskom flornom elementu. U Evropi ova vrsta je rasprostranjena na ekstremno slanom, uglavnom suvom, zemljištu jugoistočne Evrope i Mediterana. Subpopulacije ove vrste na teritoriji SP ,,Lalinačka slatina“ se mogu naći na ekstremno slanom, u letnjem periodu ispucalom, zemljištu, koje sačinjava obalnu zonu kanala i izvora bogatih mineralnim solima. Na ovakvim staništima ova vrsta formira neravnomerno raspoređene busenove koji sa ostalim halofitama čine specifične zajednice Lalinačke slatine.

Vrsta Limonium gmelinii, poznata i kao vražemil ili slatinski cvet, je višegodišnja biljka koja je tipični predstavnik slatinskih staništa iako pokazuje i ekološke sklonosti ka nezaslanjenim ili blago zaslanjenim staništima. Areal ove vrste obuhvata centralnu i jugoistočnu Evropu, dok se u Srbiji najveće populacije ove vrste javljaju u Vojvodini. Subpopulacije ove vrste na SP ,,Lalinačka slatina“ se mogu ujedno naći u okviru teritorija koje su pod II i III stepenom režima zaštite, gde nastanjuju peskovita ili šljunkovita, suva do vlažna mesta po obodu slatina i zaslanjene livade.

Vrsta Stachys milanii, poznata i kao čistac kralja Milana, je endemična vrsta koja je svojim rasprostranjenjem vezana za mali broj lokaliteta centralnog i istočnog dela Balkanskog poluostrva. Iako postoje navodi o javljanju ove vrste na većem broju lokaliteta u nizijskim delovima jugoistočne Srbije njeno prisustvo potvrđeno je samo na području SP ,,Lalinačka slatina“. Na  ovom području se javlja u okviru korovskih zajednica, po marginama obradivih površina kao i na napuštenim obradivim površinama. Najčešće se javlja na staništima koja se direktno oslanjaju na centralno slatinsko područje. Površine koje pokrivaju subpopulacije ove vrste se menjaju kroz sezone zbog već navedenih ekoloških osobina ove vrste. Za opstanak ove vrste je ipak neophodno postojanje umerene poljoprivredne aktivnosti, koja omogućava stvaranje povoljnih staništa za širenje ove vrste.

Vrsta Sternbergia colchiciflora, u narodu poznata pod imenom babaluška, je reliktna vrsta koja je svojim rasprostranjenjem obuhvata delove centralne Evrope, Balkanskog poluostrva i Rumuniju. Na prostoru Srbije karakteriše se relativno bogatim, ali fragmentisano raspoređenim i često izolovanim populacijama rasprostranjenim u Vojvodini i brdskom regionu duž toka Nišave. Nastanjuje suve pašnjake i staništa stepskog karaktera. U okviru SP ,,Lalinačka slatina“ subpopulacija ove vrste može se naći u okviru zone II režima zaštite, u blizini centralnog slatinskog područja, takozvanog Lalinačkog Đerma.

Vrsta Galatella villosa, u narodu poznata i pod nazivom maslinolisni zvezdan zbog specifičnog izgleda listova, nastanjuje stepolika, sušna, staništa južnog Sibira i istočne Evrope. Jedino poznato stanište ove vrste u Srbiji je upravo prostor SP ,,Lalinačka slatina“. U okviru zaštićenog područja subpopulacije ove vrste mogu se naći na više lokaliteta u okviru slabijeg režima zaštite, kao i van granica zaštićenog prirodnog dobra, na vrhovima i padinama brežunjaka. Kao vrsta čije je ovo jedino poznato stanište na teritoriji Srbije neophodno je posvetiti joj posebnu pažnju u pogledu zaštite.

Vrsta Adonis vernalis, u narodu nazivana gorocvet, nastanjuje stepolika sušna staništa, livade i obode kserofilnih šuma južne, severne, srednje i istočne Evrope. Na prostoru SP ,,Lalinačka slatina“ nastanjuje uglavnom stepolika i livadska, otvorena staništa, i obode šuma. Brojnost i opstanak ove vrste na datom lokalitetu, usled neposredne blizine obradivih površina i šibljaka, u velikoj meri može biti negativno pogođena javljanjem požara.

 

ZNAČAJ I VAŽNOST MONITORINGA FLORE NA SLATINI

Monitoring i očuvanje specijskog diverziteta bilo koje grupe organizama, pa tako i biljnih, jedan je od ključnih koraka prilikom proglašenja, održavanja i unapređenja stanja zaštićenih prirodnih dobara. Kako bi ekositemi funkcionisali na adekvatan način neophodno je sačuvati sve njihove karike. Spomenik prirode ,,Lalinačka slatina“ karakteriše se visokim florističkim diverzitetom i prisustvom većeg broja enedemičnih, reliktnih i retkih vrsta.

Opstanak velikog broja vrsta ugrožen je različitim antropogenim delovanjima među kojima se mogu izdvojiti i požari koji u najvećoj meri nastaju upravo kao posledica ljudskih aktivnosti koje se sprovode u cilju obrađivanja obradivih površina. Javljanje i širenje požara je jedan od bitnih i, veoma često, kobnih faktora koji negativno utiču na očuvanje prirodnih dobara. Požari u prirodi se mogu javiti spontano ili kao posledica antropogene delatnosti. Koji god da je uzrok njihovog javljanja negativne posledice požara utiču na specijsku raznovrsnost i iščezavanja vrsta.

Stoga je neophodno ukazati na značaj uvođenja sistema i implementaciju mera za ranu detekciju požara u zaštićenim prirodnim dobrima. SP ,,Lalinačka slatina“ kao stanište mnogih biljnih vrsta značajnih sa konzervacionog aspekta predstavlja prostor na kome bi ovakvi sistemi bili od izuzetnog značaja.

Projekat “Implementacija mera za ranu detekciju požara na visoko rizičnom području izuzetne biološke vrednosti – Lalinačka slatina” sprovodi Biološko društvo “Dr Sava Petrović”, uz finansijsku podršku Evropske unije i Vlade Švajcarske. Ovaj projekat je deo šire inicijative „EU za Zelenu agendu u Srbiji“, koju, uz tehničku i finansijsku podršku Evropske unije i u partnerstvu sa Ministarstvom zaštite životne sredine, sprovodi UNDP, a u saradnji sa Ambasadom Švedske i Evropskom investicionom bankom (EIB), uz dodatna finansijska sredstva koja su obezbedile vlade Švedske, Švajcarske i Srbije.